از راست: کاوه گلستان، منوچهر دقتی و عباس عطاربا تــاریـخ
نه بودن‌ِمان نه رفتن‌ِمان فرقی به حال دنیا نمی‌کند.
از راست: کاوه گلستان، منوچهر دقتی و عباس عطارنه بودن‌ِمان نه رفتن‌ِمان فرقی به حال دنیا نمی‌کند.
غلامحسین ساعدی ۲ آذر ۱۳۶۴، مطابق با ۲۳ نوامبر ۱۹۸۵، پس از یک خون‌ریزی داخلی در بیمارستان سَن آنتوان پاریس در ۴۹ سالگی درگذشت و روز جمعه هشتم آذر، مطابق با ۲۹ نوامبر، در قطعهٔ ۸۵ گورستان پرلاشرز به خاک سپرده شد. روایت شاهرخ مسکوب از روز تشییع جنازه ساعدی: دیروز رفتم به تشییع جنازه ساعدی. کسانِ زیادی آمده بودند. باران می‌بارید، هوا تیره و آسمان روی زمین افتاده بود. جمعیت منظم و خاموش و آهسته به طرف گور می‌رفت و همه غم‌زده بودند؛ غم غربت و دهانِ گشوده مرگ در برابر و تیغ سرنوشتی که سعی می‌کنیم به شوخی، ندیده‌اش بگیریم و به ریشخند برگزارش کنیم. امروز، باری بگذرد، «چو فردا شود فکر فردا کنیم.» *روزها در راه | ۳۰ نوامبر ۱۹۸۵.
فیلم مستند کلک زرین درباره زندگی و آثار نورالدین زرین‌کلک کارگردان ناهید رضایی (۱۳۸۵)
فیلم مستند چشمی که می‌شنود آثار نقاشی زنده‌رودی کارگردان: ناصر برهان آزاد تهیه شده در تلویزیون ملی ایران (۱۳۴۴)
فیلم مستند کیمیا و خاک (۲۰۱۴) کارگردان: ارسلان براهنی حالا مرا دوباره بخوابان در زير آفتاب بخوابان از ديگران جدا بخوابان تنها بخوابان و در كنار حفره‌ی گنجشكی بخوابان و در بهار بخوابان..
فیلم مستند باد جن (١٣٤٨) نویسنده و کارگردان: ناصر تقوایی راوی: احمد شاملو تحمل آدم به‌خاطر این است که درد باز هم بیشتر بشود اما هنگامی که درد آن‌قدر زیاد بشود که دیگر نتواند بیشتر بشود بومیان جنوب زارشان می‌گیرد.
فیلم مستند تازه نفس‌ها (١٣٥٨) نویسنده، فیلم‌بردار، تدوین‌گر و کارگردان: کیانوش عیاری ماه‌های اول پس از انقلاب ۵۷ ایران، در سرخوشی‌ها، یَلِگی‌ها و تفریحات مردم تهران روایت می‌شود. *این مستند هیچ راوی ندارد و به گفته خودِ عیاری فقط قصد دارد تهرانی که بعد از انقلاب پوست انداخته را به تصویر بکشد؛ بدون موضع‌گیری یا مواجهه انتقادی.
فیلم مستند تشییع جنازه اسقف ملیک-تانگیان کارگردان: جانی باغداساریان و سیمیک کنستانتین این فیلم مستندِ دیدنی که ۷۶ سال پیش در سال ۱۳۲۸ ساخته شده‌است، گزارشی‌ست از دو روز انتقال پیکر اسقف از خلیفه‌گری تبریز به کلیسای مریم مقدس در محله ارمنی‌نشین قلعه (قالا) تبریز و روز بعد، انتقال از آن‌جا به قبرستان ارامنه تبریز برای خاک‌سپاری. ملیک-تانگیان در خلال جنگ‌های جهانی اول و دوم به مدت ۴۰ سال سمت خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان (۱۹۴۸-۱۹۱۲) را برعهده داشت. اسقف ملیک-تانگیان در سال ۱۹۴۸م (۱۳۲۷ش) در تبریز در سن ۸۲ سالگی درگذشت. در مدت ۳۷ سالی که ملیک-تانگیان رهبر دینی خلیفه‌گری آذربایجان بود، حیات اجتماعی، آموزشی، فرهنگی و سازندگی ارامنه آذربایجان ایران به رشد و شکوفایی رسید. این دوره مقارن با بسته‌شدن مدارس ارامنه به دستور رضاشاه و شرایط دشوار اجتماعی بود.
مستند «این بامداد خسته» درباره احمد شاملو کارگردان فرشاد فداییان *توضیحات ابتدای فیلم: «دیدار با احمد شاملو از اردیبهشت ١٣٧۵ تا آبان ١٣٧۶، طی هفت بار و به تناوب انجام شد. روزها و شب‌هایی که شاعر هم گرفتار کار بود هم سخت بیمار. شاملو اگرچه تا آخرین دیدار از ساخته‌شدن مستندی درباره خود اکراه داشت، اما همواره آداب‌دانی، مهربانی و طنازی را در برخورد با ما رعایت می‌کرد. ابتدا بنا بود طرح اولیه این مستند با نام شاملو در آینه از کودکیِ آیدا، همسر شاملو، آغاز و با مرگ شاعر تمام شود و روزگار خصوصیِ این دو و حیات فرهنگیِ شاعر را، توأمان، آیدا روایت کند اما امتناع و عدم‌رضایت آیدا از حضور مستقل در این مستند ساختِ آن را دو دهه به تأخیر انداخت. حال و به‌ناچار، این مستند تنها با استفاده از تصاویر و صداهایی که طی آن چند دیدار -برخی بلند و برخی کوتاه- با احمد شاملو داشته‌ام، سامان گرفته است.»
سینه‌اش را تفتیش کردند و جز قلبش چیزی نیافتند. قلبش را تفتیش کردند غیرِ ملت‌‌اش چیزی نیافتند. صدایش را تفتیش کردند به غیر اندوهش چیزی نیافتند. اندوهش را تفتیش کردند جز زندانش چیزی نیافتند. زندانش را تفتیش کردند جز خودشان را در بند نیافتند. و شب، شب بود و آوازخوان، آواز می‌خواند. *محمود درویش
وراجی‌های بیژن عبدالکریمی بهترین نمونه از همان «گزارش‌های پوچ و مهمل» است؛ مواجب بگیری که براساس سفارش/دستورِ کارفرمای خود، تلاش می‌کند تصویری زنده و پویا از زندگی و «رفاه» آدم‌ها نشان دهد، اما تصویر برساخته او که نه بوی کباب، که بیشتر بوی کثافت می‌دهد، فرسنگ‌ها با واقعیت‌های اکنون جامعه ایران فاصله دارد: جامعه‌ای که در آن خبری از امکان‌های زندگی نیست و زنده بودن آدم‌ها در باتلاقی از فقر، فساد، رنج و بدبختی، ناکامی، فروپاشی روانی و.. فرو رفته است. اگر در این سال‌های اخیر، این خودِ زندگی بود که در تعلیق و بلاتکلیفی به سر می‌برد، امروز نه فقط زندگی، که حتی حیات و بودنِ آدم‌ها هم در تعلیق سنگینی غرق شده است که هیچ دست‌کمی از نیستی مطلق و به یک معنا مرگ ندارد.
بهمن محصص در رم پیکاسوی ایران از مجموعه مستندِ From Tehran to Rome: A Journey through Art *تولید در سفارت ایتالیا در ایران.
دست‌ها در خاک محسن وزیری‌مقدم از مجموعه مستندِ From Tehran to Rome: A Journey through Art *تولید در سفارت ایتالیا در ایران.
فیلم مستند نیش‌دارو (١٣٤٣) نویسنده و کارگردان: منوچهر انور فیلم‌بردار: پرویز اشتری صدابردار: محمود هنگوال تدوین‌گر: مهرداد رهسپار ١٦م‌م، سیاه‌وسفید، ٢٨ دقیقه «نیش‌دارو» درباره‌ی شرکت سرم‌سازی رازی است که فعالیت خود را در سال ۱۳۰۳ تحت نظارت وزارت کشاورزی وقت با تحقیقات پیرامون راه‌های مبارزه با بیماری طاعون گاوی شروع کرد و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین مراکز علمی و تحقیقاتی کشور شناخته می‌شود.
مستند «توران خانم» ساخته رخشان بنی‌اعتماد و مجتبی میرطهماسب «آدم هیچ‌وقت نمی‌تواند تصور کند که همیشه زنده می‌ماند. ما همه یک روز آمده‌ایم و یک روز می‌رویم. بنابراین خیلی خوب است که آدم، بودن از نوع دیگر را بشناسد؛ یعنی به بودن از نوع دیگر برسد.» مستند «توران خانم» نگاهی‌ست به زندگی توران میرهادی (۱۳۰۶–۱۳۹۵)؛ آموزگار، نویسنده و پیشگام ادبیات کودک. بنیان‌گذار مدرسه‌ی فرهاد، شورای کتاب کودک و فرهنگ‌نامه‌ی کودکان، زنی تأثیرگذار در آموزش و فرهنگ.
تام باراک فرستاده رئیس‌جمهوری آمریکا در نشست خبری در لبنان به خبرنگاران گفت: «اگر مثل حیوان رفتار کنید کنفرانس را ترک می‌کنم.» این نگاه واقعی/تاریخی غرب (اربابِ سلطه‌گر) به دنیای شرق و انسان شرقی است. برای ارباب غربی، انسانِ «وحشی، غیرمتمدن، پست و فرومایه» شرقی نیاز به تربیت و کنترل دارد، چون انسان شرقی «حیوان است و باید رام و اهلی شود.» از دل این نگاه خودبرتربینِ بالا به پایین که ما سوار بر تاریخ و در جلویِ قافله‌ی تمدن قرار داریم، انواع بهره‌کشی، ویرانی، جنایت، خشونت، دزدی و غارت، تحقیر، قتل‌عام و.. حداقل در این چند قرن گذشته برای دنیای شرق و انسان شرقی توسط دولت‌های غربی رقم خورده است.